ACPT

fosfataza kwaśna podobnie jak fosfataza alkaliczna enzym ten hydrolizuje organiczne monoestry kwasu fosforowego, a optimum jego działania przypada na pH w zakresie kwaśnym. ACPT umiejscowiona jest w lizosomach (pęcherzykowate organelle komórkowe, w których zachodzi rozkład – autoliza – różnych substancji).

ACTH

adrenokortykotropina, hormon tropowy nadnerczy, działa ponadto na tkankę tłuszczową i na malanocyty skóry. Głównym jego działaniem jest regulacja rozwoju i czynności kory nadnerczy. Najważniejszym efektem jej działania jest stymulacja syntezy kortyzolu. Zwiększa także wychwyt cholesterolu przez komórki nadnerczy.

Adrenokortykotropina

patrz: ACTH

AlAT

aminotransferaza alaninowa, enzym katalizujący reakcję przeniesienia grupy aminowej z alaniny na alfa-ketoglutaran z wytworzeniem glutaminianu (synteza aminokwasów).

Albumina

białko to jest wytwarzane w wątrobie, skąd przechodzi do krwi. Białka osocza utrzymują odpowiednie ciśnienie koloidoosmotyczne krwi, przy czym 75% wywieranego ciśnienia przypada na albuminę. Albumina odznacza się wyjątkową zdolność nieswoistego wiązania różnorodnych związków drobnocząsteczkowych, jonów metali i substancji obcych dla organizmu, w skutek czego mogą one być przenoszone w środowisku wodnym krwi.

Amoniak

jeden z pośrednich produktów przemiany azotowe. Powstaje z grup aminowych aminokwasów i niektórych innych związków pod wpływem oksydoreduktaz oraz z grup amidowych asparaginy i glutaminy pod wpływem hydrolaz. Ulega przekształceniu w cyklu mocznikowym w nietoksyczny mocznik i w tej postaci jest wydalany z moczem. Część jonów amonowych jest także bezpośrednio wydalana z moczem. Towarzyszy temu jednoczesna resorpcja jonów sodowych i potasowych z moczu pierwotnego do krwi.

Amylaza

enzym katalizujący hydrolityczny rozkład wiązania w cząsteczce skrobi oraz innych polisacharydach (cukrach złożonych), zbudowanych z glukozy. Jest wytwarzana w komórkach gruczołowych trzustki oraz w komórkach gruczołowych ślinianek.

Antybiogram

badanie wrażliwości wyhodowanych bakterii na antybiotyki i inne środki chemioterapeutyczne.

AP

fosfataza alkaliczna (zasadowa) enzym ten katalizuje hydrolizę monoestrów kwasu fosforowego w pH zasadowym. Zidentyfikowano wiele izoenzymów fosfatazy alkalicznej występujących w wielu tkankach.

APTT

czas kaolinowo-kefalinowy, czas krzepnięcia osocza po dodaniu kefaliny (w osoczu ubogopłytkowym odgrywa rolę czynnika płytkowego, niezbędnego do aktywacji protrombiny) w chlorku wapniowego jest miarą sprawności wewnątrzpochodnego mechanizmu aktywacji protrombiny z wyłączeniem wpływu płytek krwi.

AspAT

aminotransferaza asparaginianowa, enzym katalizujący odwracalną reakcję przeniesienia grupy aminowej z asparaginianu na alfa-ketoglutaran z wytworzeniem glutaminianu (synteza aminokwasów). Enzym ten wykrywany jest we wszystkich tkankach, ale w największych stężeniach występuje w wątrobie i sercu.

Białko C-reaktywne

patrz: CRP

Białko całkowite

ogół białek wykrywanych w surowicy. W większości białka te wytwarzane są w wątrobie. W skład białka całkowitego wchodzą takie frakcje jak albuminy, globuliny, lipoproteiny, fibrynogen, glikoproteiny i wiele innych.

Bilirubina

jest żółtym barwnikiem powstającym na skutek degradacji (katabolizmu) hemu pochodzącego z hemoglobiny – czerwonego barwnika znajdującego się w czerwonych ciałkach krwi (erytrocytach). U ptaków i płazów wydalana jest zielona biliwerdyna, która jest produktem pośrednim przy powstawaniu bilirubiny.

Cholesterol

jest przedstawicielem bardzo licznej grupy związków opartych na cyklicznym węglowodorze steranie – zwanych steroidami. Do tej grupy związków należą związki o dużym znaczeniu biologicznym, a cholesterol jest substratem w syntezie tych związków. W organizmie cholesterol występuje, obok fosfolipidów, w błonach biologicznych, a także w osoczu i żółci. Cholesterol występuje jako wolny i zestryfikowany (w osoczy 2/3 cholesterol jest w formie zestryfikowanej).

Cholinoesteraza

hydrolaza – enzym rozkładający acetylocholinę do choliny i kwasu octowego. Bierze udział w mechanizmie przewodzenia pobudzeń we włóknach nerwowych.

Ciała ketonowe

grupa drobnocząsteczkowych związków chemicznych powstających z „aktywnego octanu” jeśli gromadzi się on (głównie podczas katabolizmu tłuszczów) w ilościach przekraczających jego włączanie do cyklu Krebsa. Do ciał ketonowych należą kwas acetooctowy, kwas β-hydroksymasłowy i aceton. Dwa pierwsze związki naruszają równowagę kwasowo-zasadową i wodną organizmu, gdyż są wydzielane z moczem wraz z dużymi ilościami jonów sodu, potasu i wody, co powoduje spadek rezerwy alkalicznej krwi, odwodnienie i może być przyczyną kwasicy.

CK

kinaza kreatyninowa, enzym katalizujący odwracalną reakcję przeniesienia fosforanu z fosfokreatyny na ADP. Ma to bardzo duże znaczenie w energetyce komórki, zwłaszcza w komórkach mięśniowych. Enzym ten występuje głównie w mięśniach (m. szkieletowe, m. sercowy i m. macicy) oraz w mózgu. Zwiększona aktywność CK jest najczulszym i najwcześniejszym wyrazem uszkodzenia komórek mięśnia sercowego.

CRP

białko C-reaktywne, białko o aktywności podobnej do aktywności przeciwciała o zdolności wiązania dopełniacza. Wzrost jego stężenia we krwi wyprzedza wzrost OB. W ostrej fazie procesu zapalnego i martwicy.

Czas kaolinowo-kefalinowy

patrz: APTT

Czas protrombinowy

patrz: PT

Czas trombinowy

patrz: TT

Czynnik reumatoidalny

białko o charakterze makroglobuliny (IgM), będące przeciwciałem przeciw immunoglobulinom G (IgG).

Czynnik VII

von Willebranda, niezbędny składnik krwi biorący udział w procesie krzepnięcia krwi. Jest konieczny do adhezji płytek do kolagenu w miejscu uszkodzonego naczynia. We krwi łączy się z czynnikiem VIII, chroniąc go przed przedwczesną degradacją.

Czynnik VIII

(globulina przeciwhemofilowa) należy do osoczowych czynników krzepnięcia krwi (białek, poza czynnikiem IV, biorących udział w procesie zamiany rozpuszczalnego białka osocza fibrynogenu w nierozpuszczalną fibrynę i powstawania żelu). Syntetyzowany jest w wątrobie i krwinkach białych. Niedobór czynnika VIII powoduje skazę krwotoczną znaną pod nazwą hemofilii.

Czynnik von Willebranda

patrz: czynnik VII

Dehydrogenaza glutaminianowa

patrz: GLDH

Dehydrogenaza mleczanowa

patrz: LDH

Dysmutaza ponadtlenkowa

enzym katalizujący przekształcenie dwóch anionorodników ponadtlenkowych do nadtlenku wodoru (rozkładanego przez katalzę do wody i tlenu cząsteczkowego). Jest kluczowym enzymem bariery antyoksydacyjnej organizmu. Dysmutaza ponadtlenkowa (SOD) występuje we wszystkich tkankach metabolizujących tlen.

ELISA

płytkowy test immunoenzymatyczny fazy stałej, polegający na wykorzystaniu enzymów do wykrywania i ilościowego oznaczania antygenów i przeciwciał.

Estradiol

steroidowy hormon płciowy wytwarzany głównie w jajnikach, którego syntezę regulują gonadotropiny. Wywołuje cykliczne zmiany czynności narządów rozrodczych. Wpływa także na powstawanie drugorzędowych cech płciowych.

Fibrynogen

powstający w wątrobie czynnik I krzepnięcia krwi. Rozpuszczalne, włóknikowe białko występujące w osoczy w postaci roztworu koloidowego. W procesie krzepnięcia krwi pod wpływem trombiny powstaje z niego fibryna (substancja białkowa powodująca zestalanie się krwi w procesie krzepnięcia).

fT3 i fT4

wolna trójjodotyronina i tyroksyna. Większość hormonów tarczycy jest związanych z białkami (nieczynnych). Ponieważ na stężenie białek mogą mieć wpływ różne czynniki oznacza cię ich postać wolną od białek. Te badania są w zasadzie uniezależnione od stężenia białek.

gamma-glutamylotranspeptydaza

patrz: GGT

GGT

gamma-glutamylotranspeptydaza, enzym katalizujący przeniesienie reszty gamma-glutamylowej z glutationu na odpowiedni akceptor, którym może być inny peptyd lub aminokwas. Enzym ten występuje w wielu tkankach, natomiast zwiększenie jego aktywności w osoczu jest zwykle wynikiem chorób wątroby.

GGTP

patrz: GGT

GLDH

dehydrogenaza glutaminianowa, enzym mitochrondrialy, katalizujący konwersję glutaminianu do α-ketoglutaranu i jonu amonowego. Wzrost GLDH jest wywołany przede wszystkim wyciek z uszkodzonych hepatocytów lub martwicą. GLDH występuje w wielu tkankach organizmu, (w hepatocytach – komórkach wątrobowych, nerkach, jelitach, mięśniach i gruczołach ślinowych). Jednak większość GLDH w surowicy pochodzi z hepatocytów (w stanach zdrowia i choroby).

Glukoza

cukier gronowy, monosacharyd (cukier prosty) występujący we wszystkich organizmach żywych, który jest źródłem energii potrzebnej do procesów życiowych. Glukoza ulega w komórce spalaniu w procesie glikolizy.

HDL

lipoproteiny (połączenia lipidów z białkami) o dużej gęstości mają najmniejszą masę spośród wszystkich lipoprotein i największą procentową zawartość białka. Są niezbędne do prawidłowej aktywności lipazy lipoproteinowej. Tej frakcji przypisuje się działanie przeciwmiażdżycowe.

Hormon adrenokortykotropowy

patrz: ACTH

INR

patrz: PT

Insulina

hormon anaboliczny okresu trawiennego i umożliwia wykorzystanie i zmagazynowanie nadmiaru zresorbowanych produktów trawienia. Działanie insuliny dotyczy głównie wątroby, mięśni i tkanki tłuszczowej. W wątrobie insulina pobudza i zużycie i magazynowanie glukozy. Zwiększa wychwyt wątrobowy glukozy i syntezę glikogenu. W mięśniach pobudza transport glukozy i syntezę glikogenu, w tkance tłuszczowej pobudza transport glukozy i zamianę glukozy w kwasy tłuszczowe i triglicerydy. Insulina zwiększa także wychwyt aminokwasów i syntezę białek w mięśniach szkieletowych, hamując jednocześnie degradację białek mięśni.

Kinaza kreatyninowa

patrz: CK

Kortyzol

17-hydrokortykosteron, hormon steroidowy produkowany w korze nadnerczy, należący do kortykosteroidów. Kontroluje przemiany sacharydów, białek i lipidów.

Kreatynina

związek powstający w organizmie w wyniku nieenzymatycznego rozpadu fosforanu kreatyny (związek wysokoenergetyczny występujący głównie w mięśniach), który występuje we krwi i w moczu.

Kwas mlekowy

produkt fermentacji mlekowej, tworzący się w mięśniach podczas intensywnej pracy przy niedostatecznym zaopatrzeniu organizmu w tlen. Zjawisku temu towarzyszy subiektywne uczucie zmęczenia i bóle mięśni. Przy dobrym zaopatrzeniu organizmu w tlen kw. Mlekowy przenoszony do wątroby, gdzie jest utleniany do kwasu pirogronowego i spalany w cyklu Krebsa lub przekształcany w glukozę (glikoneogeneza).

Kwas moczowy

końcowy produkt metabolizmu zasad purynowych. W organizmie występuje głównie w postaci słabo rozpuszczalnych w wodzie soli (moczany), jest wydalany z moczem. W stanach patologicznych może odkładać się w nerkach i przewodach moczowych oraz w stawach.

LDH

dehydrogenaza mleczanowa, enzym odpowiedzialny za odwracalną przemianę pirogronianu i mleczanu. Występuje we wszystkich tkankach w stosunkowo dużym stężeniu. Z tego powodu zwiększenie aktywności LDH w surowicy krwi jest dobrym wskaźnikiem uszkodzenia tkanki.

LDL

lipoproteiny o małej gęstości zawierające mało triglicerydów (TG), a dużo fosfolipidów i cholesterolu – główna frakcja transportująca cholesterol. Spośród frakcji lipoproteinowych ta ma największe stężenie. Jest uważana za frakcję zwiększającą zagrożenie miażdżycą.

Lipaza

enzym odpowiedzialny za hydrolizę triglicerydów pokarmowych do wolnych kwasów tłuszczowych i monoglicerydów. Jest wydzielana przez komórki pęcherzykowe trzustki w formie aktywnej. Kofaktorem działania lipazy są jony wapnia i czynnik białkowy zwany kolipazą.

Mikroalbuminuria

objaw chorobowy polegający na wydalaniu z moczem niewielkich ilości białka na skutek uszkodzenia nerek.

Mocznik

związek organiczny będący produktem przemiany białek (produkt końcowy przemiany grup aminowych). Powstaje w cyklu mocznikowym jest przenoszony z krwią do nerek skąd zostaje wydalony z moczem.

Morfologia

zespół informacji dotyczących elementów morfotycznych krwi, obejmujący np. liczbę erytrocytów (czerwonych ciałek krwi), leukocytów (białych ciałek krwi), zawartości hemoglobiny.

Mykogram

badanie wrażliwości wyhodowanych grzybów na środki grzybobójcze.

OB

odczyn Biernackiego, opad Biernackiego – miara szybkości opadania czerwonych krwinek w osoczu w jednostce czasu. Opadanie krwinek spowodowane jest różnicą ciężarów właściwych elementów komórkowych i osocza krwi. Zależy od wielu czynników, z których można wymienić: obecność ciał odpornościowych w surowicy, zawartości włóknika, temp.

Progesteron

steroidowy hormon płciowy (wytwarzany przez samice), wytwarzany przez ciałko żółte, łożysko i pęcherzyka Graafa (w niewielkich ilościach). Umożliwia implantację zapłodnionego jaja w błonie śluzowej macicy i utrzymanie ciąży. W okresie ciąży odpowiedzialny jest za przygotowanie gruczołów mlecznych do laktacji.

Prolaktyna

LTH, laktotropina, hormon luteotropowy – hormon należący do gonadotropin, który wytwarzany jest przez przedni płat przysadki mózgowej i odpowiedzialny jest za wzmaganie laktacji i pobudza ciałko żółte do wydzielania progesteronu.

PT

czas protrombinowy, czas krzepnięcia osocza przy nadmiarze tromboplastyny i jonów wapnia.

Relaksyna

hormon o budowie polipeptydowej wydzielany przez jajniki pod koniec ciąży. Powoduje rozluźnienie więzozrostu łonowego i zwiększa elastyczność kości kanału rodnego.

Ret

patrz: retikulocyty

Retikulocyty

niedojrzała postać czerwonej krwinki (erytrocytu), która w procesie jej wytwarzania, bezpośrednio poprzedza dojrzałą postać. Ocena parametrów czerwonokrwinkowych stanowi ważny wskaźnik mówiący o aktywności procesu wytwarzania erytrocytów przez szpik.

RF

patrz: czynnik reumatoidalny

SOD

patrz: dysmutaza ponadtlenkowa

T3

trójjodotyronina, także produkowana przez tarczycę, ale większość jej jest wytwarzana w tkankach docelowych z T4. Trójjodotyronina jest właśnie czynną postacią hormonów tarczycy, hormonem pobudzającym metabolizm.

T4

tyroksyna, hormon wytwarzany w tarczycy, wpływający na przemianę materii oraz rozwój młodych organizmów. Zaburzenia wydzielania tego hormonu powodują między innymi zahamowanie wzrostu, niedorozwój płciowy.

Testosteron

hormon płciowy produkowany przez samce, wytwarzany w jądrach. Działa androgennie i anabolicznie – przyśpiesza syntezę białek.

TG

patrz: triglicerydy

Tłuszcze właściwe

patrz: triglicerydy

Troponina I

podjednostka troponiny występująca w mięśniach i chrząstkach, która hamuje powstawanie naczyń krwionośnych i jest przedmiotem badań, jako potencjalny lek w terapii nowotworowej. Przy małym stężeniu jonów wapnia w komórce, łączy się z aktyną i powstrzymuje interakcję aktyny z miozyną, co prowadzi do zahamowania procesu skurczu. Bardzo ważny jest natomiast fakt, że nie występuje ona w tkankach pozasercowych na żadnym etapie rozwoju i nie ulega też reekspresji pod wpływem uszkodzenia. Wobec tego wielu badaczy uznało troponinę I za wskaźnik kardioselektywny.

Troponiny

białka wchodzące w skład zespołu troponinowo-tropomiozynowego w filamentach cienkich miofibryli w kardiomiocytach. W stanach fizjologicznych troponiny są zlokalizowane jedynie wewnątrzkomórkowo, w większości (95%) w postaci strukturalnego kompleksu białkowego. Niewielka ich ilość występuje w cytoplazmie w postaci niezwiązanej – 6-8% cTnT oraz 2,8-8,3% cTnI.

Trójglicerydy

są estrami kwasów tłuszczowych i alkoholu glicerolowego (glicerolu), w którym wszystkie 3 grupy –OH są zestryfikowane. W organizmie występują w dużych ilościach przede wszystkim w tkance tłuszczowej, a poza tym we krwi i stanowią materiał zapasowy organizmu.

Trójjodotyronina

patrz: T3

TSH

tyreotropina, hormonem działającym tylko i wyłącznie na tarczycę – pobudza jej wzrost i wszystkie aspekty jej działania takie jak: wychwyt jodu syntezę tyreoglobuliny, jej egzocytozę do płynu gruczołowego, jodynację tyreoglobuliny, jej endocytozę i lizosomalną proteolizę oraz wydzielanie obu jodotyronin.

TT

czas trombinowy, parametr oceniający czas krzepnięcia osocza cytrynianowego pod wpływem dodatku trombiny, która przekształca rozpuszczalny fibrynogen w nierozpuszczalną fibrynę.

Tyreotropina

patrz: TSH

Tyroksyna

patrz: T4